آنچه در این مقاله خواهید خواند

کبد چرب

کبد چرب به معنای تجمع بیش از حد چربی در کبد است. وجود مقدار بسیار کمی چربی در کبد طبیعی است، اما چربی بیش از حد می تواند باعث مشکلات جدی سلامت شود.

کبد دومین عضو بزرگ بدن است و وظایف و کارکرد های متعددی نیز بر عهده دارد؛ از جمله تصفیه هر آنچه که ما می خوریم و می آشامیم و جداسازی مواد مضر از خون. وجود چربی زیاد در کبد، می تواند منجر به آسیب های کبدی طولانی مدت شود.

کبد چرب زمانی اتفاق میفتد که چربی بیش از 5 درصد وزن کبد را تشکیل دهد. این وضعیت را معمولا با نمونه گیری و آزمایش سلول های کبد زیر میکروسکوپ تشخیص می دهند. به کمک سونوگرافی، سیتی اسکن و ام آر آی نیز می توان میزان چربی کبد را اندازه گرفت.

زمانی که سلول های قبلی دچار آسیب می شوند، کبد معمولا خود را با بازسازی سلول های جدید ترمیم می کند. هنگامی که آسیب های مکرر به کبد وارد شود، زخم های دائمی در آن به وجود می آید که به آن سیروز کبد (cirrhosis) می گویند.

اگر کبد چرب خفیف باشد، بدون دارو نیز بهبود پذیر است و می توان آن را با اصلاح شیوه زندگی و تغییرات رژیم غذایی، کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی و ورزش از بین برد. در بسیاری از موارد، کبد چرب هیچ علامتی ندارد.

کبد چرب امروزه یک بیماری بسیار شایع است که حدود 25 تا 30 درصد از مردم اروپا و آمریکا را به خود مبتلا کرده است.

کبد چرب پیشرفته، وضعیت بسیار خطرناکی است. التهاب کبد (استئاتوهپاتیت) می تواند منجر به بروز زخم های کبدی، سرطان کبد و بدترین نوع بیماری های کبد شود.

علائم کبد چرب

کبد چرب معمولا علامت خاصی ندارد. اما تحقیقات نشان داده است که در 20 درصد از مبتلایان به کبد چرب، التهاب کبد پیشرفت خواهد کرد و به بیماری های حاد کبد منجر خواهد شد. در این صورت ممکن است احساس خستگی مفرط یا ناراحتی های گوارشی داشته باشید. همچنین در این شرایط کبد ممکن است کمی بزرگتر شود، که پزشک می تواند طی معاینات فیزیکی آن را تشخیص دهد.

بنابراین وجود چربی بیش از حد در کبد، می تواند باعث التهاب شود. اگر کبد شما ملتهب شود، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

کم اشتهایی
کاهش وزن
دردهای شکمی
ضعف جسمانی
خستگی مفرط
گیجی

اگر کبد چرب منجر به سیروز و نارسایی کبد شود، علائم آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

بزرگ شدن شکم و تجمع مایع در آن
زردی پوست و چشم ها
گیجی
خونریزی شکمی

علل بروز کبد چرب

شایع ترین علت بروز کبد چرب در بیشتر مبتلایان به آن، نوشیدن زیاد الکل بوده است. در بسیاری از موارد دیگر که بیمار الکل مصرف نمی کند، علت کبد چرب چندان واضح و مشخص نیست. با این حال، داشتن اضافه وزن، رژیم غذایی حاوی شکر و شیرینی جات فراوان، تری گلیسیرید بالا، دیابت، کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی و همچنین ژن ها می توانند از عوامل ایجاد این عارضه باشند.

کبد چرب هنگامی ایجاد می شود که بدن ما بیش از حد چربی تولید می کند و یا سوخت و ساز چربی به درستی صورت نمی گیرد. چربی اضافی در سلول های کبد ذخیره و انباشته شده و در نتیجه کبد چرب به وجود می آید.

علاوه بر مصرف الکل، علل رایج دیگر برای ایجاد کبد چرب عبارتند از:

چاقی مفرط
هیپرلیپیدمی‌ (hyperlipidemia) یا بالابودن‌ غلظت‌ چربی خون و به خصوص تری گلیسیرید بالا
دیابت
استعداد ارثی و ژنتیکی کبد چرب
کاهش وزن سریع
عوارض جانبی برخی از داروها مثل متوتروکسات (ترکسال)، قرص تاموکسیفن (نولوادکس)، داروی قلبی آمیودارون (پاسرون) و والپروئیک اسید (دپاکوت ).

انواع کبد چرب

دو نوع کبد چرب وجود دارد: الکلی و غیر الکلی

کبد چرب غیر الکلی

بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) زمانی به وجود می آید که کبد در شکستن سلول های چربی دچار مشکل می شود و چربی ها در بافت کبد تجمع می یابند. علت ایجاد این نوع از کبد چرب، ارتباطی به مصرف الکل ندارد. NAFLD را زمانی تشخیص می دهند که بیش از 5 درصد از بافت کبد را چربی ها تشکیل داده اند.

استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)

استئاتوهپاتیت غیرالکلی، نوعی از NAFLD یا کبد چرب غیر الکلی است. از آنجا که چربی در کبد تجمع می یابد، می تواند باعث التهاب کبد شود. زمانی که بیش از 5 درصد از بافت کبد چرب باشد و التهاب نیز وجود داشته باشد، این وضعیت را NASH می گویند. (رسوب چربی همراه با التهاب)

علائم این نوع کبد چرب بسته به میزان التهاب و اُفت عملکرد کبد، متغیر است. این علائم عبارتند از:

کاهش اشتها
حالت تهوع
استفراغ
دردهای شکمی
زردی (یرقان)

طبق آمار موجود، بیشترین موارد ابتلا به NASH در افراد بین 40 تا 60 سال دیده می شود.

استئاتوهپاتیت در صورتی که درمان نشود، می تواند منجر به زخم های دائمی کبد، سرطان کبد و در نهایت نارسایی کبدی شود.

کبد چرب حاد در بارداری

کبد چرب حاد، می تواند یکی از عوارض نادر اما خطرناک دوران بارداری باشد.

علائم این نوع کبد چرب معمولا در سه ماهه سوم بارداری دیده می شود که عبارتند از:

حالت تهوع و استفراغ مداوم
درد در سمت راست و بالای شکم
سردرد
یرقان
کسالت عمومی
خستگی مفرط
کاهش اشتها

زنان بارداری که دچار این علائم هستند، لازم است که به لحاظ داشتن کبد چرب مورد بررسی قرار گیرند. درمان این عارضه شامل کنترل عوارض آن و زایمان فوری است. بسیاری از زنان مبتلا به این وضعیت، چند هفته پس از زایمان بدون هیچ گونه عوارض طولانی مدت، بهبود می یابند.

کبد چرب الکلی

کبد چرب الکلی، جزو اولین بیماری های مرتبط با مصرف الکل است.

مصرف زیاد الکل، آسیب های کبدی را در پی دارد و در این شرایط کبد نمی تواند چربی ها را دفع نماید.

پرهیز از مصرف الکل به احتمال زیاد باعث کاهش چربی کبد خواهد شد. 6 هفته پس از ترک مصرف الکل، چربی ها از بین خواهند رفت.

اما اگر مصرف الکل ادامه یابد، التهابی ایجاد می گردد که به آن استئاتوهپاتیت الکلی می گویند. این التهاب می تواند منجر به سیروس کبدی شود.

چه کسانی در معرض ابتلا به کبد چرب هستند؟

چنان که گفتیم، کبد چرب در اثر تجمع چربی در کبد ایجاد می شود. بنابراین افرادی که اضافه وزن دارند و یا دچار چاقی مفرط هستند، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.

داشتن دیابت نوع 2 نیز احتمال بروز کبد چرب را بالا می برد. تجمع چربی در کبد به نوعی با مقاومت به انسولین، که از رایج ترین علل بروز دیابت نوع 2 به شمار می رود، در ارتباط است.

سایر عوامل خطر ابتلا به کبد چرب نیز عبارتند از:

مصرف الکل
مصرف بیش از حد داروهای بدون نسخه ای مثل استامینوفن
بارداری
کلسترول بالا
افزایش سطح تری گلیسیرید
سوء تغذیه
سندرم متابولیک
کم تحرکی

تشخیص کبد چرب

معاینات فیزیکی

اگر کبد شما در اثر التهاب بزرگ تر از حد معمول شده باشد، پزشک می تواند با معاینه جسمی آن را تشخیص دهد. با این حال ممکن است کبد دچار التهاب بوده اما بزرگ نشده باشد.

اگر اخیرا دچار احساس خستگی و کسالت و کاهش اشتها شده اید، آن را به پزشک اطلاع دهید. همچنین اگر الکل یا داروها و مکمل های خاصی مصرف می کنید، پزشک را از این موضوع مطلع سازید.

آزمایش خون

پزشک شما ممکن است در یک آزمایش خون معمولی، آنزیم های کبدی را بالاتر از حد نرمال تشخیص دهد. این مساله لزوما تشخیص کبد چرب را تایید نمی کند، اما می تواند به التهاب کبد مربوط باشد. برای یافتن علت التهاب، تجزیه و تحلیل بیشتری لازم است.

آزمایشات تصویربرداری

پزشک ممکن است برای تشخیص چربی در کبد، از سونوگرافی استفاده کند. همچنین ممکن است تصویربرداری سی تی اسکن یا ام آر آی نیز صورت گیرد.

یکی دیگر از آزمایشات تصویربرداری که مشابه سونوگرافی است، فیبرو اسکن (FibroScan) می باشد. فیبرو اسکن نیز مانند سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی، تراکم کبد و مناطق متناظر با بافت چربی و بافت طبیعی کبد را تعیین می کند.

هرچند که مطالعات تصویر برداری می توانند چربی کبد را مشخص سازند، اما قادر نیستند در تعیین میزان آسیب به پزشک کمک کنند.

نمونه برداری یا بیوپسی کبد

نمونه برداری از کبد، بهترین روش برای تعیین میزان آسیب وارد شده و شدت بیماری کبدی است. در این روش پزشک سوزنی را درون کبد فرو می کند و بخش کوچکی از بافت کبد را برای آزمایش و بررسی نمونه برداری می کند. برای کاهش درد، پزشک از بی حسی موضعی استفاده می کند.

نمونه برداری کبد تنها راه تشخیص قطعی شدت کبد چرب است. به کمک نمونه برداری، پزشک همچنین می تواند دلیل ابتلا به کبد چرب را نیز مشخص سازد.

درمان کبد چرب

تحقیقات برای درمان دارویی کبد چرب همچنان ادامه دارد. اولین قدم در درمان این بیماری، پیگیری توصیه های لازم برای کاهش عوامل خطر ابتلا به آن است. این توصیه ها شامل موارد زیر است:

اجتناب از مصرف نوشیدنی های الکلی
کنترل سطح کلسترول و کاهش مصرف قند و چربی های اشباع شده
کاهش وزن
کنترل قند خون

اگر به دلیل چاقی و یا داشتن رژیم غذایی ناسالم دچار کبد چرب هستید، پزشک ممکن است ورزش و داشتن فعالیت جسمی بیشتر را به شما توصیه کند و همچنین برخی مواد غذایی را از وعده های روزانه شما حذف یا به آن اضافه کند. با کاستن از میزان کالری مصرفی روزانه، می توانید وزن خود را کاهش دهید و وضعیت کبد را بهبود بخشید.

در مراحل اولیه بیماری، شما می توانید با کاهش یا حذف غذاهای چرب یا شیرین از برنامه غذایی روزانه تان، کبد چرب را بهبود ببخشید. با رعایت یک رژیم غذایی متعادل که شامل مصرف میوه ها و سبزیجات تازه، غلات کامل و چربی های سالم مثل دانه های روغنی و مغزجات است، می توانید به رفع این عارضه کمک کنید. برای این منظور می توانید گوشت قرمز را با پروتئین هایی مثل سویا، مرغ، بوقلمون و ماهی جایگزین کنید. همچنین باید از مصرف نوشیدنی ها و آبمیوه های شیرین نیز پرهیز کنید.

چشم انداز بیماری کبد چرب در دراز مدت

خوشبختانه کبد چرب در بیشتر بیماران مبتلا به این بیماری، پیشرفت نمی کند و تبدیل به دیگر بیماری های کبدی نمی شود. کبد ما این توانایی را دارد که خود را بازسازی کند، بنابراین اگر سعی کنید اقداماتی برای کاهش کلسترول خون، درمان بیماری دیابت، حذف رژیم غذایی ناسالم و رفع چاقی انجام دهید، حتما موفق به درمان کبد چرب خواهید شد.

اگر الکل مصرف می کنید، بهتر است مصرف آن را کنار بگذارید. نمونه برداری یا بیوپسی کبد، به پزشک کمک می کند تا بتواند آسیب های دائمی کبد را مشخص سازد و میزان شدت آسیب را تشخیص دهد.

اگر کبد چرب درمان نگردد و به قوت خود باقی بماند، می تواند منجر به بیماری های کبدی، سیروس و یا سرطان شود. پیشرفت کبد چرب و تبدیل آن به زخم های کبد یا سیروس، معمولا به علت ایجاد آن بستگی دارد. در کبد چرب الکلی، ادامه دادن به مصرف الکل می تواند موجب نارسایی کبد شود.

پیشرفت بیماری کبد چرب غیر الکلی معمولا متغیر است، اما در اغلب بیماران، منجر به زخم ها و سیروس کبد نخواهد شد. با این حال، اگر دچار استئاتوهپاتیت باشید، شانس بیشتری برای ابتلا به سیروس و بیماری های کبدی خواهید داشت. 20 در صد از بیماران مبتلا به استئاتوهپاتیت، دچار بیماری های حاد و پیشرفته کبد می شوند.

اگر پیشرفت کبد چرب به سیروس و زخم های کبدی بیانجامد، خطر ابتلا به نارسایی کبد و مرگ ناشی از آن به میزان چشمگیر افزایش می یابد. همچنین در این شرایط، خطر بروز سرطان کبد و مرگ ناشی از بیماری های قلبی نیز افزایش می یابد.