سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی، یک وضعیت جدی و اورژانسی و همچنین یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در دنیا است. سکته مغزی زمانی اتفاق می افتد که یکی از رگ های خونی در مغز پاره یا مسدود شود. در این شرایط اگر درمانی صورت نگیرد، سلول های مغز به سرعت می میرند. نتیجه این اتفاق، یک ناتوانی جدی و یا مرگ است. اگر یکی از عزیزانتان علائم سکته مغزی را دارد، بهتر است بی درنگ او را به اورژانس برسانید.

علائم سکته مغزی

علائم سکته مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

بی حسی و ضعف ناگهانی، مخصوصا در یک طرف بدن
تغییرات ناگهانی بینایی در یک یا هر دو چشم، مشکل در بلع
سردردهای شدید و ناگهانی بی دلیل
سرگیجه ناگهانی ، مشکل در راه رفتن و حفظ تعادل
گیجی ناگهانی، مشکللا گفتاری و مشکل در درک صحبت های دیگران.

چنانچه هر یک از علائم زیر را در شخصی مشاهده کردید، بهتر است هرچه سریع تر با اورژانس تماس بگیرید.

آزمون سکته: حرف زدن، دست تکان دادن، لبخند زدن

تست F.A.S.T به شما کمک می کند تا علائم سکته مغزی را شناسایی کنید. نام این تست از اول این کلمات گرفته شده است:

صورت (Face): از بیمار بخواهید که لبخند بزند. آیا یک طرف صورت می افتد؟
دست ها (Arms): زمانی که بیمار هر دو دست خود را بلند می کند، آیا یکی از دست ها پایین می افتد؟
گفتار (Speech): آیا بیمار می تواند یک کلمه ساده را چندین بار تکرار کند؟ آیا دچار لکنت است و در ادای کلمات مشکل دارد؟
زمان (Time): زمان در این مورد بسیار حیاتی است و نباید آن را هدر دهید. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، سریعا با اورژانس تماس بگیرید.

سکته مغزی: گذر زمان = آسیب مغزی

برای درمان سکته مغزی، هر ثانیه مهم است. زمانی که اکسیژن کافی به مغز نرسد، سلول های آن در عرض چند دقیقه از بین می روند. داروهای حل کننده لخته خون می توانند از آسیب های مغزی جلوگیری کنند، اما این داروها باید 3 تا 4 و نیم ساعت بعد از بروز اولین علائم سکته مصرف شوند. زمانی که بافت های مغز می میرند، بخش هایی از بدن که توسط آن ناحیه از مغز کنترل می شوند، دیگر به خوبی کار نمی کنند. به همین دلیل سکته ی مغزی می تواند مهم ترین عامل ناتوانی های جسمی بلند مدت در افراد باشد.

تشخیص سکته مغزی

زمانی که فردی با نشانه های سکته مغزی به اورژانس مراجعه می کند، اولین گام تشخیص این است که کدام نوع از سکته ی مغزی در حال وقوع است. دو نوع اصلی از سکته مغزی وجود دارد که هر کدام روش های درمانی متفاوتی دارد. انجام سی تی اسکن به پزشک کمک می کند تا مشخص سازد که سکته از نوع مسدود شدن رگ های خونی است و یا پارگی رگ ها. همچنین ممکن است بررسی های دیگر نیز برای یافتن مکان دقیق لخته های خونی یا خونریزی در داخل مغز انجام شود.

سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic)

رایج ترین نوع سکته مغزی با عنوان سکته مغزی ایسکمیک شناخته شده است. نزدیک به نه نفر از هر ۱۰ نفری که به سکته مغزی مبتلا می شوند در این دسته قرار می گیرند. دلیل این نوع سکته، انسداد رگ خونی توسط لخته خون است. این لخته می تواند در همان منطقه که سکته اتفاق می افتد ایجاد شده باشد و یا همراه با خون از قسمت های دیگر بدن آمده باشد

سکته هموراژیک (Hemorrhagic)

سکته مغزی هموراژیک کمتر اتفاق می افتد اما کشنده تر است. این نوع سکته زمانی اتفاق می افتد که یکی از رگ های ضعیف مغز پاره شود. نتیجه این امر، خونریزی هایی در مغز است که به سختی امکان متوقف کردن آن وجود دارد.

سکته مغزی خفیف یا سکته گذرا (TIA)

حمله ایسکمی گذرا که معمولا با نام سکته مغزی خفیف ( TIA ) شناخته می شود، بیشتر حالتی نزدیک به سکته است. جریان خون به طور موقت دچار مشکل می شود و به یک قسمت از مغز که دچار اختلال شده نمی رسد. همین امر باعث بروز علائمی نزدیک به سکته مغزی اصلی می شود. زمانی که جریان خون به حالت عادی و طبیعی خود بر می گردد، علائم نیز از بین می رود. سکته مغزی خفیف علامت خطری است که نشان می دهد سکته ی اصلی ممکن است به زودی رخ دهد. اگر دچار چنین حالتی شدید، خیلی سریع باید درمان را شروع کنید و تحت مراقبت قرار گیرید. درمان‌هایی وجود دارند که خطر وقوع سکته را کاهش می‌دهند.

چه چیز باعث بروز سکته می شود؟

علت شایع سکته مغزی، آترواسکلروز (atherosclerosis) یا مسدود شدن سرخرگ ها است. پلاک‌های چربی، کلسترول، کلسیم و مواد دیگر مسیر جریان خون در رگ‌ها را مسدود کرده و فضای کمی برای آن باقی می‌ماند. یک لخته خون ممکن است در این فضای باریک گیر کرده و سبب سکته‌ی ایسکمیک شود. آترواسکلروز یا تصلب شریان نیز به شکل گرفتن لخته خون کمک می‌کند. سکته هموراژیک اغلب به دلیل بالا رفتن غیرقابل‌کنترل فشارخون اتفاق می افتد که باعث ضعیف تر شدن عروق و پاره شدن آنها می شود.

عوامل خطر: بیماری های مزمن

برخی از بیماری های مزمن می تواند خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهد. این شرایط عبارتند از:

فشار خون بالا
کلسترول بالا
دیابت
چاقی مفرط

کنترل این شرایط می تواند به کاهش خطر سکته مغزی کمک کند.

عوامل خطر: رفتارها

برخی از رفتارها از قبیل موارد زیر نیز می توانند خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهند:

سیگار کشیدن
ورزش خیلی کم و محدود
مصرف بی رویه مشروبات الکلی

عوامل خطر: رژیم غذایی

داشتن رژیم غذایی نامناسب نیز می تواند خطر ابتلا به سکته را بیشتر کند.

در عوض، رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات، غلات سبوس دار و ماهی است می تواند خطر ابتلا به سکته را کاهش دهد.

عوامل خطر غیر قابل کنترل

بعضی عوامل خطر سکته مغزی از کنترل شما خارج هستند، مانند بالا رفتن سن و داشتن سابقه ی خانوادگی سکته ی مغزی. جنسیت نیز در ابتلا به سکته نقش دارد؛ مردان بیش از زنان دچار سکته های مغزی می شوند. با این حال، مرگ و میر ناشی از سکته، بیشتر در زنان اتفاق می افتد. همچنین نژاد نیز یکی از عوامل خطر است. مردمان نژاد های آفریقایی-آمریکایی، بومیان آمریکا و آلاسکا، نسبت به نژادهای دیگر بیشتر در معرض خطر سکته هستند.

سکته: درمان اورژانسی

برای سکته مغزی ایسکمیک درمان های اورژانسی شامل داروهایی است که می تواند جریان خون را به مغز باز گرداند. داروهای حل کننده لخته خون، در حل کردن لخته و کاهش آسیب های طولانی مدت موثر هستند. اما این داروها باید در کوتاه ترین زمان ممکن، حدود 3 تا 4 و نیم ساعت بعد از شروع علائم سکته، مصرف شوند. در مورد سکته ی مغزی هموراژیک، معمولا مدیریت شرایط دشوارتر است. درمان این نوع سکته شامل کنترل فشار خون بالا، خونریزی و تورم مغز است.

سکته: آسیب طولانی مدت

این که یک سکته مغزی بتواند آسیب های طولانی مدت به مغز وارد کند، به شدت سکته و سرعت درمان آن بستگی دارد. نوع آسیب نیز به مکانی بستگی دارد که سکته در آن رخ داده است. مشکلات رایج پس از سکته مغزی شامل بی حسی و ضعف دست و پا، مشکل در راه رفتن، مشکلات بینایی، مشکلات بلع، مشکلات گفتاری و درک است. این مشکلات ممکن است دائمی باشند، اما بسیاری از افراد، معمولا بعد از مدتی توانایی های خود را دوباره باز می یابند.

توانبخشی سکته: گفتار درمانی

توان‌بخشی به عنوان محور اصلی فرایند بهبود سکته مغزی محسوب می‌شود و طی آن بیماران مهارت‌های از دست رفته خود را بازیابی می کنند و بهبود می بخشند. همچنین یادمی گیرند که با آسیب‌های غیرقابل‌ بازگشت نیز کنار بیایند. هدف توانبخشی، کمک به کسب هرچه بیشتر استقلال فردی است. برای افرادی که دچار مشکلات گفتاری هستند، گفتاردرمانی ضروری است. همچنین متخصص گفتار درمانی می تواند به بیمارانی که در بلع نیز مشکل دارند، کمک کند.

توانبخشی سکته: فیزیوتراپی

ضعف در عضلات و همچنین مشکل در حفظ تعادل، بعد از سکته مغزی بسیار شایع است. این ضعف می‌تواند موجب اختلال در راه رفتن و انجام امور روزمره شود. فیزیوتراپی روشی موثر برای بازیابی قدرت، تعادل و هماهنگی است و همچنین می تواند برای بهبود مهارت های حرکتی مثل استفاده از کارد و چنگال، نوشتن، لباس پوشیدن، نیر به افراد کمک کند.

توانبخشی سکته: صحبت درمانی

معمولا برای افراد دچار سکته مغزی و نزدیکانشان، تجربه طیف وسیعی از احساسات شدید، مثل ترس، خشم، نگرانی، غم و اندوه امری شایع است. یک روانشناس یا مشاور می تواند کارکردهای مقابله با این احساسات را در اختیار افراد قرار دهد. در این زمینه، درمانگر علائم افسردگی را در بیمار شناسایی و از پیشرفت آن جلوگیری می کند.

پیشگیری از سکته مغزی: شیوه زندگی

افرادی که تجربه سکته مغزی و یا سکته ی خفیف مغزی (TIA) را دارند، می توانند برای پیشگیری از وقوع مجدد آن، اقدامات زیر را انجام دهند:

ترک سیگار
ورزش و خفظ تناسب اندام
ترک مصرف الکل و محدود کردن مصرف نمک
داشتن رژیم غذایی سالم تر و مصرف بیشتر سبزیجات، ماهی و غلات.

پیشگیری از سکته مغزی: داروها

پزشکان برای افرادی که خطر سکته ی مغزی آنها را تهدید می کند، معمولا داروهایی تجویز می کنند تا این خطر را کاهش دهد. دارو های ضد پلاکت، از جمله آسپرین از بهم پیوستن پلاکت ها و ایجاد لخته خون جلوگیری می کند. دارو های ضد پلاکت مانند وارفارین، ممکن است به برخی بیماران در دفع سکته مغزی کمک کند. در آخر اگر فشار خونتان بالا باشد، پزشک داروهایی تجویز می کند که به کاهش فشار خون کمک کند.

پیشگیری از سکته مغزی: جراحی

در برخی موارد، سکته مغزی نتیجه‌ی تنگ شدن شریان کاروتید است؛ رگ‌های خون‌رسانی که در دو سمت گردن قرارگرفته‌ و خون را به مغز می‌برند. معمولا افرادی که سکته مغزی خفیف (TIA) داشته اند، می توانند از مزایای این عمل جراحی که کاروتید اندارکتومی (carotid endarterectomy) نام دارد، بهره مند شوند. این جراحی می‌تواند پلاک‌هایی را که در مسیر رگ کاروتید ایجادشده از بین برده و از تکرار سکته جلوگیری کند.

پیشگیری از سکته مغزی: بالون و استنت

در بعضی موارد، پزشکان می توانند شریان کاروتید مسدود را بدون جراحی های بزرگ درمان کنند. این فرآیند آنژیوپلاستی نام دارد. در این روش یک سوند را موقتا به رگ وارده کرده و از طریق آن، یک بالون را باد می کنند. محلی را که به واسطه پلاک ها تنگ شده است، به کمک بالن گشاد می کنند. یک لوله فلزی به نام استنت، وارد محل مسدود می شود و آن منطقه را باز نگه میدارد.

زندگی بعد از سکته مغزی

بسیاری از افرادی که سکته مغزی داشته اند، اگر برنامه توانبخشی خود را به طور مرتب دنبال کنند، می توانند توانایی مراقبت از خود را بازیابند. آن دسته از بیماران که داروهای ضد پلاکت استفاده می کنند، ممکن است خیلی زود کاملا بهبود یابند وعده ای که دچار ناتوانی شده اند نیز طی فرایند درمان یاد می گیرند که کارهایشان را به طور مستقل انجام دهند. آمارها نشان می دهد که تنها 3 تا 4 درصد از بیمارانی که سکته مغزی داشته اند، پس از آن سکته ی دوم را هم تجربه کرده اند.