اشعه ایکس
پرتو ایکس (به انگلیسی: X-ray) یا پرتو رونتگن (Röntgen radation)، نوعی از تابش الکترومغناطیسی با طول موج حدود ۰/۰۱ تا ۱۰ نانومتر معادل با ۳۰ پِتاهرتز تا ۳۰ اِگزاهرتز (۱۶ ۱۰×۳ تا ۱۹ ۱۰×۳ هرتز) و انرژی بین ۱۰۰ الکترونولت تا ۱۰۰ کیلوالکترونولت است. طول موج پرتو ایکس از طول موج پرتو فرابنفش پایینتر و از طول موج پرتو گاما بالاتر است. نام دیگر اشعه ایکس، پرتو رونتگن است، که برگرفته از نام ویلهلم رونتگن، کاشف آن است. علت نامگذاری پرتو ایکس از طرف ویلهلم رونتگن نشان دادن کشف یک نوع پرتو ناشناخته بود، است.[۱] به پرتو ایکس با فوتونهای پرانرژیتر (بالای ۵ یا ۱۰ کیلو الکترونولت و با طول موج ۰٫۱ تا ۰٫۲ نانومتر) پرتو ایکس سخت و پرتوهای با انرژی پایینتر را پرتو ایکس نرم میگویند.[۲] به دلیل توان نفوذ بالای پرتو ایکس سخت، از آن برای تصویربرداری از داخل اجسام، مانند پرتونگاری از اعضای بدن و همچنین قسمت امنیت فرودگاهها و به عنوان یکی از روشهای تست غیرمخرب در تشخیص نقصهای موجود در اشیا (مثلاً در لولهها و …) استفاده میشود. از عبارت «پرتو ایکس» علاوه بر روش پرتو نگاری، برای عکسهای پرتو نگاری شده به این روش نیز اطلاق میشود. به دلیل اینکه طول موج پرتو ایکس سخت برابر اندازه اتمها است، از کریستالوگرافی اشعه ایکس برای تعیین ساختار کریستالی استفاده میشود. در مقابل پرتو ایکس نرم به آسانی در هوا جذب میشود؛ عمق نفوذ پرتو ایکس با قدرت ۶۰ الکترونولت در آب کمتر از یک میکرومتر است.[فوتونهای پرتو ایکس دارای انرژی لازم برای یونیزه کردن اتمها و شکستن پیوند اتمی هستند. این خاصیت پرتو ایکس را در طبقهبندی پرتوهای یونیزهکننده قرار میدهد، و به همین دلیل برای بافتهای زنده مضر است. قرار گرفتن در معرض دوز تابش در مقادیر بالا در یک دوره زمانی کم باعث ایجاد بیماریهای حاصل از تشعشع میشود، و در عین حال قرار گرفتن در معرض دوز تابش در مقادیر پایین ریسک ابتلا به سرطانهای ناشی از تشعشع را بالا میبرد. در تصویربرداری پزشکی این افزایش خطر ابتلا به سرطان در مقابل فواید استفاده از این روش برای تشخیص پزشکی، قابل چشم پوشی است. از قابلیت یونیزه کردن اشعه ایکس میتوان در درمان سرطان استفاده کرد، که در این روش پرتو درمانی از پرتوایکس برای کشتن سلولهای بدخیم سرطانی استفاده میشود. همچنین ازطیفسنجی پرتو ایکس برای تعیین خصوصیات مواد استفاده میشود.پرتو ایکس سخت میتواند بدون اینکه جذب یا پراکنده شود از اشیاء ضخیم عبور کند. به همین دلیل از پرتو ایکس سخت برای تصویربرداری از داخل اشیاء دارند استفاده میشود. کاربردهای دیگر آن عبارتند از رادیوگرافی پزشکی و اسکنرهای امنیتی فرودگاهها. در عین حال از تکنیک مشابه در صنعت (برای مثال رادیوگرافی صنعتی و سی تی اسکن صنعتی) و همچنین تحقیقات (برای مثال سی تی حیوانات کوچک) استفاده میشود. عمق نفوذ پرتو ایکس با تغییر فرکانس آن تغییر میکند. این موضوع تنظیم انرژی فوتون برای کاربردهای مختلف را امکانپذیر میکند.